Gjatë kohëve të pushimit po shpeshtohen pyetjet për dispozitën e pranisë nëpër gosti të ndryshme, të cilat përmbajnë në vetvete edhe të këqija. Shumë besimtarë ngushtohen të marrin pjesë në ato gosti, vetë apo me familjen e tij. Në këtë studim të shkurtër do të përmend dispozitën e sheriatit për këtë çështje, duke përmendur mendimet divergjente, argumentet dhe mendimin më të vërtetë. E lus Allahun të japë dobi nga kjo.
Pra, nëse dikush ftohet të marri pjesë në një dasmë, apo në ndonjë gosti tjetër, mirëpo në atë gosti interpretohen këngë të ndaluara, përdoren instrumente muzikore apo bëhet ndonjë e keqe tjetër. Kush është dispozita e sheriatit për këtë?
Përgjigjja e ftesave dhe prania në to është gjë e urdhëruar, pasi kjo ndikon në afrimin e zemrave të besimtarëve. Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ue selem, ka thënë: “Lironi robërit, përgjigjuni ftesave dhe vizitoni të sëmurin”.[1]
Ftesat bëhen për dasma apo për gosti tjera. Sa i përket dasmave: mendimi më i njohur i dijetarëve dhe më i vërteti është se përgjigjja ndaj këtyre ftesave është detyrim për secilin nëse ftesa është me emër dhe mbiemër, përveç nëse ka ndonjë arsye. Mirëpo, nëse ftesa është e përgjithshme dhe jo me emër konkret, atëherë përgjigjja nuk është e detyrueshme. Argument për këtë janë hadithet e vërteta për këtë temë, sikurse: “Kur të ftohet ndonjëri në gosti, le të shkojë”,[2] apo: “Kur të ftohet ndonjëri në një gosti martese, le të përgjigjet”.[3]
Këto dy hadithe janë urdhra të qartë se përgjigjja ndaj ftesës për dasmë është detyrim (vaxhib), sepse çdo urdhër është detyrim përderisa nuk ka ndonjë argument tjetër që e ndryshon këtë gjendje. Ndërsa përgjigja e ftesave për në gosti të tjera është e pëlqyeshme (mustehab) sipas mendimit të shumicës së dijetarëve.
Përgjigjja ndaj ftesës lidhet ngushtë me atë, nëse në atë gosti nuk gjendet ndonjë e keqe që dëgjohet apo shihet. A nëse ka ndonjë të keqe, atëherë kemi dy situata:
E para: Të ketë mundësi ta largojë atë të keqe. Në këtë rast është e detyrueshme të shkojë, për dy çështje: t’i përgjigjet ftesës dhe të largojë një të keqe.[4]
E dyta: Të mos ketë mundësi ta largojë atë të keqe. Në këtë rast i ftuari mund ta dijë se do të ndeshet me këtë të keqe, por mundet edhe të mos e dijë.
Nëse paraprakisht e di se do të ndeshet me këtë të keqe dhe njëkohësisht e di se nuk ka mundësi ta largojë atë, dijetarët kanë dy mendime:
Mendimi i parë: E ka të ndaluar të shkojë në atë gosti. Ky është mendimi i shumicës së dijetarëve hanefi[5] e maliki[6], mendimi më i fortë i shafijve[7] dhe ky është mendimi i hanbelive[8].
Është haram, sepse me praninë e tij, ai manifeston pëlqimin e të keqes[9], ndërsa Allahu i Madhëruar ka thënë: “Ai jua ka shpallur në Libër: Kur të dëgjoni se mohohen fjalët e Allahut dhe bëhet tallje me to, atëherë mos rrini me ata (njerëz që veprojnë kështu), derisa të ndërrojnë bisedë, përndryshe do të ishit si ata. Allahu do t’i tubojë në Xhehenem të gjithë hipokritët dhe mohuesit”. (Nisa 140). Domethënia e këtij ajeti është se ai që është në një ndejë ku bëhet haram urdhërohet të largohet nga ajo ndejë, prandaj apriori nënkuptohet ndalesa për të shkuar në një ndejë ku bëhet haram.
Mendimi i dytë: Lejohet të shkojë në atë gosti dhe detyrohet të bëjë vërejtjet e tij me aq sa ka mundësi. Ky është një prej mendimeve të medhhebit shafi[10], ndërsa arsyetimi i tyre është: Prania e këtij personi mund të ndikojë në largimin e të keqes.[11]
Debati ndaj këtij mendimi:
Nëse me ‘vërejtjet sipas mundësive’ kanë si qëllim vërejtjen me zemër kur nuk ka mundësi me gojë dhe pastaj të ulet me ta, kjo situatë është e papranueshme, sepse të ndenjurit me ta nuk do të ndryshojë asgjë, përkundrazi vetëm do të shtojë numrin e keqbërësve, ndërsa ky person ka mundësi të largohet nga aty.
Nëse kanë si qëllim shprehjen e vërejtjeve me gojë dhe pastaj të ulet me ta, gjithashtu është e papranueshme, sepse dihet mirëfilli se pas qortimit të së keqes nuk rrihet me të keqen, ngase të ndenjurit me ta nënkupton pëlqimin e veprës së tyre.
Ndërsa fjala e tyre: Prania e këtij personi mund të ndikojë në largimin e të keqes: Nëse me praninë e tij nënkuptojnë të ndenjurit me ta, kjo është e papranueshme, sepse është supozim, ndaj nuk pranohet. Meqë prania e personit duke qenë i bindur se nuk ka mundësi ta largojë të keqen është vetëm shtim i numrit të keqbërësve. Rregulli i sheriatit thotë: “Largimi i dëmeve ka përparësi ndaj sjelljes së të mirave”, pra: largimi nga dëmi i dëgjimit të haramit duke mos iu përgjigjur ftesës ka përparësi ndaj dobisë së përgjigjes së ftesës.
E nëse me praninë e tij kanë si qëllim, që ai ta ndalojë të keqen sipas mundësisë dhe nëse nuk ka mundësi ta largojë, atëherë largohet vetë nga ajo ndejë, kjo është e pranueshme, sepse muslimani është i urdhëruar ta ndalojë të keqen me aq sa ka mundësi.
Cili është mendimi i vërtetë?
Mendimi më i vërtetë në këtë çështje – Allahu e di më së miri – është se i ftuari është i lirë të zgjedhë mes: të mos shkojë fare në këso gostish ose të shkojë për ta kundërshtuar këtë të keqe sipas mundësive. Nëse keqbërësit heqin dorë nga e keqja dhe e largojnë, atëherë mund të rrijë me ta sepse ashtu i përgjigjet ftesës, mirëpo ama nëse ata nuk largohen nga e keqja, atëherë ky duhet të largohet nga ata.
Kurse të ndenjurit me ta, kur ata nuk largohen nga e keqja nuk lejohet për shkak të ajetit të sipërpërmendur dhe për shkak të hadithit, ku Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ue selem, ka thënë: “Dobësia e parë që filloi te Beni Israilët ishte: Njeriu takonte njeriun dhe i thoshte: o filan, ki frikë Allahun dhe largohu nga kjo që po bën, sepse nuk e ke të lejuar. Mirëpo të nesërmen kur e takonte, nuk i prishte punë të hajë, të pijë dhe të rrijë së bashku. Kur e bënë këtë, zemrat e tyre Allahu i bëri njësoj. Pasi lexoi disa ajete tha: Gjithsesi, pasha Allahun, ose do të urdhëroni në të mira, do të ndaloni të këqijat, do ta pengoni zullumqarin dhe do ta ktheni tek e drejta e nuk do ta lejoni të dalë nga ajo, ose zemrat tuaja Allahu do t’i bëjë njësoj dhe do t’ju mallkojë siç i mallkoi”.[12]
Ky hadith na mëson qartësisht detyrimin e urdhërimit në të mirë dhe ndalimit nga e keqja si dhe detyrimin e bojkotimit të gjynahqarëve, nëse nuk largohen nga gjynahu. Mirëpo nëse shkon në gosti duke mos e ditur se ka të këqija dhe befasohet kur e sheh atë, ai detyrohet të shprehi keqardhjen dhe ta largojë atë sipas mundësive. Por nëse nuk ka mundësi ta largojë, a i lejohet të rrijë në atë ndejë ose jo?
Për këtë çështje dijetarët kanë tre mendime:
Mendimi i parë: Në çastin që e dëgjon të keqen, ai duhet të largohet nga ajo ndejë. Ky është mendimi i malikive[13], shafive[14] dhe hanbelive[15]. Për këtë kanë disa argumente:
1. Ajeti: “Ai jua ka shpallur në Libër: Kur të dëgjoni se mohohen fjalët e Allahut dhe bëhet tallje me to, atëherë mos rrini me ata (njerëz që veprojnë kështu), derisa të ndërrojnë bisedë, përndryshe do të ishit si ata.” (Nisa 140). Abdurrahman Sadiu thotë: Nga kjo kuptohet, se ai që shkon në një ndejë ku bëhet gjynah ndaj Allahut detyrohet të qortojë sipas mundësive, ose të largohet që aty nëse nuk ka mundësi të qortojë”.[16]
2. Rasti i përcjellë nga Sefineja, Allahu qoftë i kënaqur me te, se Aliu radijallahu anhu, kishte ftuar një njeri dhe kishte përgatitur ushqim për të. Fatimja tha: Sikur ta kishim ftuar edhe Pejgamberin, sal-lallahu alejhi ue selem, që të hante me ne! Dhe e ftuan. Kur erdhi, posa mori për ta hapur derën ai pa një pëlhurë, që e kishin vendosur në një pjesë të shtëpisë dhe u kthye. Fatimja i tha Aliut: Shko pas tij dhe mëso çfarë e ktheu. Ai shkoi pas tij dhe e pyeti: O i Dërguar i Allahut, çfarë të ktheu? Nuk më ka hije mua – apo një pejgamberi – të hyjë në një shtëpi të zbukuruar me vizatime – u përgjigj ai.[17]
Pasi Pejgamberi, sal-lallahu alejhi ue selem, u kthye nga vendi ku ishte ftuar për shkak të një të keqe që shihet kjo na mëson, se i ftuari duhet të largohet nga vendi ku sheh një të keqe. E njëjta gjë vlen edhe për të këqijat që dëgjohen.[18]
4. Rastin që na e përcjell Nafiu: Ibën Omeri dëgjoi një zë zamareje dhe vendoi gishtat në vesh, pastaj u largua nga rruga dhe më tha: “O Nafi, tani a dëgjohet gjë? Jo – i thashë. Atëherë i hoqi gishtat prej veshëve dhe tha: Kam qenë me Pejgamberin, sal-lallahu alejhi ue selem, dhe ai dëgjoi diçka të atillë dhe veproi kësisoj”.[19]
Këtu shohim se si Abullahu, djali i Omerit ishte larguar nga rruga ku dëgjohej zëri i zamares derisa humbi ai zë, e pastaj i hoqi gishtat prej veshëve dhe tregoi se ky është udhëzimi i Pejgamberit, sal-lallahu alejhi ue selem. Kjo na mëson se ai që dëgjon një të keqe duhet të largohet nga ai vend.
Mendimi i dytë: Lejohet të rrijë në atë ndejë, nëse është nga personat që nuk janë shëmbëlltyrë për të tjerët, ndërsa detyrohet ta braktisë atë ndejë, nëse është nga personat që janë shëmbëlltyrë për të tjerët. Këtë mendim e përkrahë Ebu Hanife dhe nxënësit e tij.[20] Argumentimi i tyre është: Përgjigjja ndaj ftesës është sunet dhe kjo nuk lihet për shkak të një gjynahu që e bën tjetri, sikurse namazi i xhenazes, ai është vaxhib të falet edhe nëse aty është e pranishme ndonjë vajtuese.[21]
Debati ndaj argumentit të tyre:
Argumentit të tyre i themi: Namazi i xhenazes është i domosdoshëm dhe braktisja e tij sjell dëme, ndërsa braktisja e ndejave ku ka harame nuk sjell dëme, përkundrazi qëndrimi në ato ndeja sjell dëme. Prandaj ky krahasim nuk është i drejtë, sepse është krahasim mes gjërave aspak të ngjashme.
Mendimi i tretë: Lejohet të rrijë në atë ndejë përderisa nuk ka shkuar me qëllim që ta dëgjojë haramin. Këtë mendim e përkrahin disa shafi, disa të tjerë e thonë këtë në rast se është e pamundshme dalja nga objekti, si fjala vjen të jetë gjatë natës dhe ai frikësohet të dalë etj.[22]
Argumentet e tyre janë:
1. Rasti, të cilin na e përcjell Nafiu: Ibën Omeri dëgjoi një zë zamareje dhe vendoi gishtat në vesh, pastaj u largua nga rruga dhe më tha: “O Nafi, tani a dëgjon diçka? Jo – i thashë. Atëherë ai i hoqi gishtat prej veshëve dhe tha: Kam qenë me Pejgamberin, sal-lallahu alejhi ue selem, kur ai dëgjoi një diçka të tillë dhe veproi kësisoj”.
Ata thonë: Përderisa Ibën Omeri nuk e qortoi Nafiun, i cili vazhdoi ta dëgjojë zërin e zamares d.m.th., se nuk ka asnjë të keqe nëse nuk e bën këtë me qëllim. Kjo kundërshtohet me faktin se Ibën Omeri u largua nga rruga së bashku me Nafiun dhe kjo aludon që në rast se dëgjohet një haram duhet ndërruar rrugën.
2. Argument me krahasim. Këta thonë: Nëse një njeri është në shtëpinë e tij dhe dëgjon ndonjë prej zërave të ndaluar nga komshiu i tij, zë të cilin nuk mund ta ndalojë, ai me siguri nuk duhet të dalë nga shtëpia e tij, prandaj edhe në këtë rast nuk detyrohet të largohet nga kjo ndejë, sepse nuk është duke e bërë këtë me qëllim.[23]
Ky argumentim kundërshtohet: Krahasimi nuk është i vërtetë, sepse po bëhet mes dy gjërave aspak të njëjta. Dalja prej ndejave ku bëhet një haram është e lehtë dhe pa ndonjë dëmtim, ndërsa dalja prej shtëpisë personale është e rëndë dhe me shumë dëmtim, prandaj krahasimi nuk është i drejtë.
Cili është mendimi i vërtetë?
Mendimi më i vërtetë në këtë çështje është mendimi i parë, i cili thotë se largimi nga ndeja e ftesës, ku keqbërësit nuk heqin dorë nga e keqja pas vërejtjeve të bëra ndaj tyre është detyrim (vaxhib). Është mendim i vërtetë për shkak të argumenteve të forta, që u përmendën dhe për shkak të ndalesës nga të ndenjurit me ata që bëjnë mëkate haptazi.
Një fetva nga Komisioni i Përhershëm për Fetva që ka të bëjë me këtë temë:
Pyetje: Dasmat në ditët e sotme po bëhen nëpër pallate dhe aty po bëhen ca gjynahe që edhe ju i dini. Unë nuk i pëlqej aspak, prandaj e kam ndaluar edhe familjen time të shkojë, edhe pse ata kanë shumë dëshirë të shkojnë nëpër ato pallate dhe të shohin martesat. A të vazhdoj t’i ndaloj apo t’i lejoj, por të mos kem gjynah?
Përgjigja: Nëse dasma e martesës përmban harame, sikurse: përzierja burra-gra, muzika etj., atëherë nuk të lejohet t’ia mundësosh familjes të shkojë aty. E nëse në atë dasmë nuk ka ndonjë haram, atëherë mund t’i japësh leje familjes që të shkojë në këto lloj dasmash. Duhet ditur se përdorimi i defit në dasma nga ana e grave nuk është e ndaluar, nëse aty nuk ka burra. Allahu dhëntë suksese.[24]
Nga arabishtja: Omer BERISHA
[3]Muslimi nr. 1429
[24] Fetvatë e Komisionit të Përhershëm për Fetva, vëll. 19, faqe 96.