Fakte shkencore nga fusha e biogjeografisë (biologjisë)
Biogjeografia është disiplinë shkencore që e studion shtresën e biosferës, përkatësisht botën bimore dhe shtazore, shpërndarjen e tyre në hapësirë, si dhe varësinë e tyre nga mjedisi gjeografik. Kurani i shenjt, jep fakte konkrete dhe të sakta nga shkenca e biogjeografisë, të cilët këta shkencëtarë i kanë vërtetuar nëpërmjet dhe studimeve dhe aparaturave të ndërtuara për këtë qëllim.
Prejardhja e jetës
Kurani famë lartë e tregon shumë qartë se Toka dhe planetët bashkë më Diellin kanë qenë të bashkuar dhe më pas ato janë ndarë, gjithashtu Kurani na tregon se jeta në planetin Tokë e ka prejardhjen prej ujit. Zoti xh.sh. për prejardhjen e jetës në Tokë, na tregon në Kuran ku thotë:
“A nuk e dinë ata, të cilët nuk besuan se qiejt e Toka ishin të ngjitura, e Ne i ndamë ato të dyja, ujin e bëmë bazë të jetës së çdo sendi… (Enbija 30)”
Shkencëtaret praktikisht kanë vërtetuar se Toka dhe qiejt kanë qenë të bashkuar dhe pastaj Toka është ndarë nga qiejt. Ata mendojnë se Toka dhe Sistemi ynë Diellor janë formuar nga pluhuri kozmik i cili ishte rezultat i shpërthimit të madh. Ky shpërthim madhështor që shënoi fillimin e gjithësisë u emërua “Shpërthim i Madh” (Big Bengu) dhe teoria filloi të quhej teoria e Big Bangut.[1] Gjithashtu shkencëtarët kanë vërtetuar se jeta në Tok ka filluar në ujë, si dhe uji është bazë për jetën e çdo gjeje në tok: mikroorganizmat, botën bimore dhe shtazore, si dhe jetën e njeriut.[2]
Dheu (Toka)
Bazuar në literaturën pedologjike, shohim se nëse toka ka mungesë uji ajo është jo produktive dhe e vdekur, mirëpo nëse mbi këtë tokë të vdekur bie shi apo e ujitim atëherë kësaj toke do i kthehet jeta d.m.th. behet e mundur që të mbijnë të gjitha llojet e bimëve.[3] Këtë që e thamë më lart për dheun – tokën, Zoti xh.sh. na ka treguar në Kuran përmes disa ajetëve ku thotë:
“…në atë shi që e lëshon All-llahu prej së larti e me të ngjall tokën pas vdekjes së saj… (Bekare 164)”
Roli i ujit në zhvillimin e bimës
Bimët e marrin ujin nga toka. Toka nga ana e saj përfaqëson një kompleks lëndësh organike dhe grimcash dheu të veshura nga një cipë uji dhe lëndësh minerale të tretura në të. Hapësirat e mëdha ndërmjet këtyre grimcave janë të mbushura me ajër. Në këto hapësira të tokës depërtojnë qindra dhe mijëra qime rrënjore si dhe disa zgjatime fijezore kërpudhore që quhen mikoriza, të cilat dalin nga qelizat e sipërfaqes së rrënjëve. Me këtë sipërfaqe të madhe të krijuar nga qimet rrënjore dhe mikorizat, rrënjët mund thithin nga toka sasi të konsiderueshme uji.[4] Zoti xh.sh. në Kuran për rolin e ujit në zhvillimin e bimës thotë:
“…E ti e sheh tokën e tharë – të vdekur, e kur Ne ia lëshojmë asaj ujin ajo gjallërohet, shtohet dhe nga të gjitha llojet rritë bimë të këndshme. (Haxh 5)”
Riprodhimi i bimëve
Për bimët është karakteristikë mënyra e riprodhimit në dy mënyra: Mënyra e riprodhimit joseksual, dhe Mënyra e riprodhimit seksual. Mënyra e riprodhimit joseksual – Kur një pjesë bime zhvillohet duke prodhuar një bimë të re, thuhet se kryhet shumimi ose riprodhimi joseksual i bimës. Ky shumim quhet edhe shumim vegjetativ (nga “vegjetae”= bimë), pasi është karakteristik për bimët. Duke qenë se rritja e bimëve është e papërcaktuar, atëherë nga secili meristem i saj potencialisht mund të zhvillohet një bimë e plotë. Kjo do të thotë se shumimi vegjetativ i bimës kryhet shumë lehtë me grupe qelizash me veti embrionale, pra me klone. Për këtë arsye në shumë lloje bimore, një bimë e re mund të zhvillohet nga copa apo pjesët bimore. Mënyra e riprodhimit seksual – Për riprodhimin seksual të bimët janë specializuar struktura të veçanta riprodhuese sikurse është lulja.[5] Riprodhimin e bimëve Zoti xh.sh. na ka tregon në Kuran thotë:
“Dhe Ai është, i cili Tokën e shtriu, dhe në të krijoi kodra e lumenj dhe prej secilit fryt bëri dy lloj (çift),… (Rad 3)”
Ekzistimi i bashkësive bimore
Bimët rreth nesh janë të përshtatura për të jetuar në Tokë ashtu sikurse janë përshtatur edhe insektet dhe kafshët vertebrore. Biologët llogarisin që ndër bimët që popullojnë Tokën, numri i llojeve në grupe të ndryshme të tyre. Numri i përgjithshëm i llojeve bimore në rruzullin tokësor llogaritet të jetë rreth 350.000, nga të cilat deri tani janë përshkruar rreth 256.000 lloje.[6] Për këtë që e thamë lidhur më bashkësitë e bimëve Zoti xh.sh. Kuran thotë:
“…lëshoi shiun prej së larti, e kjo mundësoi që të mbijnë bimë të llojeve të ndryshme. (Ta Ha 53)”
Riprodhimi i shtazëve
Në ajetet e sures Nexhm, Zoti xh.sh. thotë:
“Dhe Ai është që krijoi llojet – mashkullin dhe femrën. Nga pika e farës që hidhet. (Nexhm 45 – 46)”
Shumica dërmuese e llojeve të organizmave shtazorë krijohen me shumim seksual. Kështu, me bashkimin e gametit mashkullor (spermatozoidit) me gametin femëror (qelizën vezë) krijohet organizmi i ri – zigota. Rëndësia e shumimit seksual rezulton në mundësinë e krijimit të llojllojshmërisë së madhe të pasardhësve.[7]
Ekzistimi i bashkësive shtazore
Fauna tokësore jeton në sipërfaqe të tokës, megjithëse disa mamatë (lloje të brejtësve) jetojnë në thellësi deri 5 – 6 m, ndërsa disa shtazë të shpellave dhe ujërave nëntokësore hasen në thellësi edhe nën 100 m. Llojet shtazore hasen edhe në masivet e larta malore. Kështu, p.sh. ujku mund të jetoj edhe në lartësi mbidetare prej 5600 m, Capra siberica (dhia e egër) deri 5800 m, disa kolibra në malin Çimarozo (Amerikën Jugore) strofullat e tyre i ndërtojnë në lartësi prej 5400 m. Në pikëpamje sistematike, kat egoritë e larta të botës shtazore më tepër hasen në ambientin ujor se sa në atë tokësor, kështu që nga afër 60 klasat, në dete dhe oqeane nuk janë të përhapura vetëm 3 prej tyre (ujëtokësorët, qindkëmshit dhe Protrochetet të cilat bëjnë lidhjen në mes të krimbave dhe nujorëve). Deri më sot janë të njohura mbi 1 milion lloje shtazore të ndara në disa grupe sistematike ashtu edhe në atë zoogjeografike, më së miri janë të hulumtuar kurrizorët. Sot janë të njohur afër 40.000 lloje të kurrizorëve dhe atë: gjitar afër 8.000, shpezë afër 10.000, zvarranikë afër 4.000, ujëtokësor afër 2.000 dhe peshq afër 16.000 lloje.[8] Rreth ekzistimit të bashkësive shtazore Zoti xh.sh. në kuranë thotë:
“Nuk ka asnjë gjallesë në Tokë dhe as shpendë që fluturojnë me dy krahë e që nuk janë të ndara në grupe (të ndryshme), sikurse edhe ju (Zoti i krijoi, i pajisi si juve)… (Enam 6)”
[1] KOÇO PRIFTI, PAJTIM BEHJTA, GJEOLOGJIA E PËRGJITHSHME, Shtëpia Botuese LIBRI UNIVERSITAR, Tiranë 1996, faq. 128 – 129
[2] Dr. Fadil Millaku, Biologjia (ligjërata) UNIVERSITETI I PRISHTINËS, Fakulteti i Bujqësisë dhe Veterinarisë, Prishtinë 2006
[3] Dr. sc. Shpejtim Bulliqi, Pedologjia, (ligjërata), UNIVERSITETI I PRISHTINËS, FSHMN, Departamenti i Gjeografisë, Prishtinë 2006
[4] PROCESE FIZIOLOGJIKE TË BIMËVE, (http://data.planetar.edu.al/files/BA570.docx), shikuar më 21.06.2014
[5] Dr. Fadil Millaku, Biologjia (ligjërata)
[6] Dr. Fadil Millaku, Biologjia (ligjërata)
[7] Dr. Ismet Bajraktari, Dr. Haqif Qerimi, Dr. Fetah Halili, Mr. Agim Gashi, BIOLOGJIA 11, SHTËPIA BOTUESE LIBRI SHKOLLOR, Prishtin 2004, faq. 57
[8] Dr.sc Shpetim Bulliqi, PEDOGJEOGRAFIA (ligjërata)
M.sc. Artan S. Mehmeti