E porosis veten dhe juve me devotshmëri ndaj Allahut, azze ue xhel: “O besimtarë! Kijeni frikë Allahun ashtu si i takon Atij dhe vdisni vetëm duke qenë muslimanë”. (Ali Imran: 102)
Të folurit për dijetarët e mëdhenj nuk është çështje e lehtë, sado që përpiqesh ta përfshish jetën e ndonjërit prej tyre lapsi yt është i pafuqishëm ta përshkruajë atë, dituria jote është e mangët, madje është e mundur që të fshihen prej teje gjërat më të rëndësishme dhe më ndikuese të jetës së tyre. Fragmentet nga jeta e të mëdhenjve prej dijetarëve të parë janë shëmbëlltyra më ideale dhe më stimuluese për të rinjtë dhe për të rejat tona që të përfitojnë prej tyre dhe t’i largohen marrjes së shëmbëlltyrës prej njerëzve që nuk kanë peshë as në jetë e as në histori.
Të folurit për historinë e dijetarëve, e në këtë rast për historinë e imam Malikut, Allahu e mëshiroftë, nuk është prej fanatizmit dhe dashurisë së tejskajshme ndaj tij, sepse dituria merret dhe refuzohet prej çdo njërit prej tyre, kurse ajo dituri e cila merret dhe nuk refuzohet është vetëm se ajo e cila vjen prej të Dërguarit të Allahut, alejhi salatu ue selam.
Imami ynë, imam Maliku, Allahu e mëshiroftë, u rrit në Medine, piu prej burimeve të saj, aty u bë i njohur, prej aty dituria e tij u shpërnda në krejt tokat, jepte mësime në xhaminë e Pejgamberit, alejhi salatu ue selam, derisa u emërtua si “Dijetari i Medines” apo si imami i “Darul Hixhreh”.
Imami Malik ibën Enes, Allahu e mëshiroftë, u lind në qytetin e Pejgamberit, alejhi salatu ue selam, në një familje të varfër, mirëpo dashamirës ndaj diturisë dhe dijetarëve. Kjo ndikoi që imam Maliku ta dojë diturinë dhe të fillon si fëmijë ta kërkojë atë. Nëna e tij ishte një grua shumë e mençur e cila diti si ta udhëzojë në të mirë të birin e saj duke i thënë një ditë prej ditëve: “Biri im, shko tek Rebia, Allahu e mëshiroftë, dhe merre prej tij edukatën para se ta marrish diturinë e tij”.
Kjo grua e kuptoi rolin e saj në jetë dhe porosinë e saj në edukatë dhe në përgatitjen e brezave të rinj dhe e kuptoi se edukata vjen paralele me diturinë. Dituria nuk ka vlerë pa edukatë dhe ajo kërkohet edhe në fillim të kërkimit të diturisë, por edhe pasi që ta arrish atë. Kjo grua arriti ta edukon dhe ta përgatit një burrë i cili më vonë i bëri mirë një Umetit.
Nuk është roli i një nëne ushqimi i trupit të fëmijës dhe marrja e preventivave për mbrojtjen e fëmijës prej sëmundjeve, por porosia e saj është më madhështore, më e lartë, e ajo është përforcimi i besimit, ndërtimi i personalitetit, zhvillimi i mendjes, stimulimi i ambicieve të larta dhe kjo nuk mundet të arrihet derisa të vyshken të gjitha interesat e dynjasë para interesit më të madh, e ai është interesi i edukatës. Kjo ishte ajo e cila e ngjyrosi jetën e imam Malikut realisht edhe në vepra e jo vetëm në fjalë dhe prej kësaj medreseje edukuese nxënësit e imam Malikut e mësonin edukatën prej moralit dhe pamjes së tij, ndërsa Umeti përfitoi shumë prej historisë së tij.
Imam Maliku i tha një djaloshi prej fisit Kurejsh: “O biri i vëllait tim, mësoje edukatën para se ta marrish diturinë”.
Ibën Uehb, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Ajo të cilën e mësuam prej edukatës së Malikut ishte më shumë se sa ajo të cilën e mësuam prej diturisë së tij”.
Po ashtu nxënësit e tij përfituan dhe morën shumë edhe prej diturisë së tij. Jahja ibën Jahja Temimi, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Pasi që mora prej Malik ibën Enesit dituri një kohë të gjatë, e vazhdova qëndrimin tim edhe për një vit që të përfitoj prej moralit dhe virtyteve të tij dhe me të vërtetë, ato i përngjanin virtyteve të sahabëve dhe tabi’inëve”.
Metodologjia bashkëkohore në arsim nxit në arsimim pa edukim. Librat të cilat mësohen nëpër institucione arsimore në vete përmbajnë citate të cilat janë të thata dhe nuk nxisin aspak në përmirësimin e moralit dhe të edukatës. Me këtë arsimi e humbi shkëlqimin dhe bukurinë, ndikimin dhe përhapjen e tij, u nda dhe u largua dituria prej edukatës dhe sado që të ketë njeriu potencial të madh shkencor dhe dituri të gjerë do të vëresh dobësi të madhe në ndikimin e diturisë së tij mbi moralin dhe edukatën e tij, mbi përmirësim e zemrës dhe veprave të tij. Nuk ka dobi prej diturisë së njeriut e cila nuk ndikon në përfitimin e moralit dhe përmirësimin e edukatës së tij.
Ndarja mes diturisë dhe edukatës lindi shumë sëmundje morale, prej saj sulmet ndaj dijetarëve, shpifjet ndaj njerëzve të mirë, degjenerimet në moral, mosrespektimin e prindërve, mosrespektimin dhe sulmet e ndryshme ndaj mësuesve dhe edukatorëve edhe atë me fjalë dhe me vepra.
Qyteti i Pejgamberit, alejhi salatu ue selam, kishte ndikim të madh në ndërtimin e personalitetit të imam Maliku, në atë kohë ky qytet ushtonte prej dijetarëve dhe tabi’inëve të cilët i tubonte një universitet i madh, Xhamia e Pejgamberit, alejhi salatu ue selam. Në çdo skaj të saj ulej nga një dijetar i cili ua mësonte njerëzve fenë e pastër të Allahut dhe njerëzit i dërgonin fëmijët e tyre të mësonin Kur’anin dhe Sunetin e me mësimin e tyre e përmirësonin edhe moralin.
Imam Maliku, Allahu e mëshiroftë, u ul në Xhaminë e të Dërguarit të Allahut, alejhi salatu ue selam, të jep fetva pasi që për të dëshmuan shtatëdhjetë dijetarë se e meriton këtë pozitë. Ekziston dallim mes atij i cili e lavdëron veten dhe flet fjalë miradije për vetveten dhe mes atij që dëshmojnë njerëzit e mirë dhe dijetarët për të. Imam Maliku thotë: “Nuk kishte mundësi që të ulet në xhami secili që donte të ligjëron rreth shkencës së hadithit apo të jep fetva, derisa të konsultoheshin mes vete dijetarët, nëse e shihnin se është meritor për këtë pozitë e lejonin e nëse jo nuk e lejonin dhe unë nuk u ula derisa dëshmuan për mua shtatëdhjetë dijetarë se unë e meritoj këtë vend”.
Imam Maliku thoshte: “Unë jam njeri, gaboj dhe ia qëlloj, shikojeni mendimin tim nëse ai përputhet me Sunetin kapuni për të”. Me këtë imam Maliku, Allahu e mëshiroftë, e vendosi një metodologji mesatare mes atyre që ishin fanatikë ndaj imamëve të tyre dhe i pasonin ata verbërisht dhe i refuzonin argumentet e sakta dhe mes atyre që i refuzonin thëniet e imamëve të mëdhenj duke thënë se: “Ata janë burra dhe ne jemi burra”. Sa dallim të madh ka mes burrave, të cilëve Allahu ua lartësoj emrat dhe i bëri të përmenden nëpër shekuj edhe pse ata janë të vdekur, dhe mes burrave që nuk kanë asnjë peshë e as nuk përmenden edhe pse ata janë të gjallë. Me përmendjen e të parëve ngjallen zemrat edhe pse ata janë të vdekur, kurse me uljen në një mexhlis me këta të fundit dhe që janë gjallë vdesin zemrat. Kur përmenden imamët, Ebu Hanifja, imam Maliku, Shafiu, Ahmed ibën Hanbeli, Allahu i mëshiroftë, ata nuk ishin thjeshtë njerëz të pajisur vetëm se me citate, por ishin shëmbëlltyrë në edukatë dhe dituri, ishin dijetarë në devotshmëri, dijetarë në adhurim, në asketizëm, e kështu me radhë.
O ju besimtarë, nuk lejohet nënçmimi i veprave të tjerëve. Prej injorancës është mendimi i disa njerëzve se veprat e tyre janë më të mira se të tjerëve, apo mendimi i ndonjërit që Allahu i ka dhënë pak dituri se ai është më i mirë sesa tjetri apo mendimi i ndonjërit që e ka penguar një të keqe apo thirr në të mirë se ai është më i mirë se tjetri. Këto mundësi dhe aftësi janë furnizime prej anës së Allahut dhe nuk janë prej njerëzve. Kjo është kuptimi i imam Malikut që ia përshkruan të gjitha kategorive dhe grupeve të këtij Umeti, se shërbimin e kësaj feje e organizojnë të gjithë, pavarësisht se cilës lëmi dhe drejtim i takon, duke i dhënë secilit mundësi të punon sipas mundësive të veta dhe të ec sipas asaj rruge që ia ka caktuar Allahu.
Imam Malikut i shkroi një asket i asaj kohe i cili e nxiste me këmbëngulje në izolim dhe vepër dhe imami iu përgjigj: “Allahu i caktoi veprat ashtu siç i caktoi furnizimet. Ndoshta një njeriut i jepet mundësia të falë namaz (vullnetar), por nuk i jepet mundësia të agjërojë (agjërim vullnetar), tjetrit i jepet mundësia të jep lëmoshë, mirëpo nuk i jepet mundësia të agjërojë, tjetrit i jepet mundësia të bëj xhihad, e tjetrit i jepet mundësia të merr dituri dhe përhapja e diturisë është një prej veprave më të mira. Unë jam i kënaqur me atë çka ma ka mundësuar Allahu dhe mendoj se unë nuk do të mund të jem aty ku jam pa qenë ty aty ku je dhe shpresoj që të gjithë ne të jemi në mirësi dhe begati”.
Pra, ata që japin lëmoshë, asketët dhe adhuruesit janë në mirësi, ata që shpenzojnë në rrugë të Allahut janë në mirësi, këshilluesit, thirrësit, dijetarët dhe ata që thirrin në të mirë dhe ndalojnë nga e keqja janë në mirësi, ata që i shërbejnë fesë me lëmit dhe drejtimet e tyre dhe me specializimet e tyre të gjithë janë në mirësi nëse e pastrojnë nijetin e tyre që të jetë vetëm se për Allah. Në këtë Umet ka njerëz që posedojnë aftësi dhe kanë kapacitet dhe nëse atë e nënshtrojnë dhe e investojnë në shërbimin e shoqërive të tyre dhe Umetit të tyre, edhe ata edhe Umeti do të kishin një pamje krejtësisht tjetër.
Kur u pyeste imam Maliku për ndonjë çështje i thoshte pyetësit: “Ik ti derisa ta hulumtoj çështjen”. Pasi që u largua pyetësi imam Maliku ishte i pavendosur dhe i lëkundur në përgjigjen e pyetjes dhe nuk ishte i sigurt se a t’i përgjigjet apo jo. Kur e pyetën disa prej shokëve të tij se ku qëndron problemi imam Maliku filloi të qajë dhe tha: “I frikohem një dite edhe atë çfarë dite, kur pyetësi do të kërkojë llogari prej meje për përgjigjen e dhënë”.
Erdhi një njeri prej një vendi të largët ta pyes imam Malikun për një çështje e cila u interesonte banorëve të atij vendi dhe përgjigjja e imamit Malikut ishte: “Nuk e di, nuk jemi sprovuar me këtë mesele në vendin tonë dhe nuk kemi dëgjuar asnjë prej dijetarëve tanë të cilët kanë folur për këtë problem. Eja nesër”. Ditën e nesërme shkoi prapë me shpresë se do t’i japë përgjigje, por përgjigjja e imam Malikut ishte: “Më pyete, por nuk e di përgjigjen”. Atëherë njeriu i tha: “O imam, unë pas vete kam lënë njerëz të cilët më thoshin se nuk ka njeri në këtë rruzull tokësor më të mençur se imam Maliku!” Imam Maliku iu përgjigj dhe i tha: “Unë pyetjen tënde nuk e di”.
Një ditë e pyeti një njeri për një mesele dhe imam Maliku kërkoi prej tij kohë që ta shikojë çështjen, e atëherë i tha pyetësi: “O imam, çështja është shumë e lehtë”. Imam Maliku ia ktheu dhe i tha: “Në dituri nuk ekziston çështje e lehtë, a nuk e ke dëgjuar fjalën e Allahut: “Sepse Ne do të të dërgojmë vërtet një fjalë me peshë të rëndë”. (El-Muzemil: 5)
Disa thoshin se: “Pasha Allahun kur u pyeste imam Maliku për ndonjë çështje dukej sikurse qëndron mes Xhenetit dhe Xhehenemit”.
Këta ishin dijetarë të cilët e mbushën dynjanë me diturinë dhe veprat e tyre. Është shumë për të çuditur me disa njerëz të cilët e marrin guximin për të dhënë fetva, ndërsa nuk kanë asnjë ditë shkollë për fenë e Allahut. Flasin për gjërat se kjo është hallall e kjo haram apo e nxisin një mesele nëpër forume apo mexhlise dhe nuk ngrihen prej atyre mexhliseve derisa të japin fetva kush si mundet dhe si ia kap mendja e vet. Njëri prej tyre thotë unë mendoj, e tjetri thotë mua ma merr mendja, e tjetri thotë unë besoj, e tjetri merr vendime të prera se kjo është haram e kjo hallall. I lartësuar qofsh, o Zoti im, a ka mbetur që hallalli, harami dhe fetvaja në emër të Allahut të jenë hapësirë e lirë ku në të do të flasin injorantët, se mua ma merr mendja e ty ta merr mendja? Nëse një arkitekt fillon t’u shkruajë receta dhe barna të sëmurëve çka do të thoni për të? Me çka do ta përshkruani atë? Si do të jetë përfundimi i tij? Si mendoni për ata të cilët flasin për fenë e Allahut pa dituri, i mbushin librat e gazetat duke thënë se kjo është hallall e kjo haram, ndërsa një ditë shkollë për fenë e Allahut nuk e kanë, e mos të flasin për fetvatë e posaçërisht për çështjet e reja të cilat i zbresin këtij Umeti dhe të cilat nëse do t’i kishin zbritur Omerit, Allahu qoftë i kënaqur me të, do t’i mblidhte për rishikimin e saj të gjithë sahabët që morën pjesë në luftën e Bedrit. Sot njerëzit garojnë mes tyre të japin fetva që të bëhen të njohur dhe të tregohen para tjerëve se unë jam më i ditur se sa tjetri, e ndonjëherë edhe duke dhënë fetva që i kënaq njerëzit dhe e zemëron Allahun.
O vëllezër në Islam, çështjet e fesë duhet t’ua adresojmë dijetarëve, për diturinë e të cilëve dëshmon Umeti dhe mos të flasim për çështjet të cilat nuk i njohim mirë, si rreth hallallit dhe haramit, për arsye se fjala jote do të thotë prerje e një dispozite të Allahut. Imam Maliku, Allahu e mëshiroftë, thotë: “Kush dëshiron që t’i përgjigjet ndonjë meseleje, para se t’i përgjigjet le ta rikujtojë Xhenetin dhe Xhehenemin dhe se si do të jetë përfundimi i tij në ahiret, e pastaj le të përgjigjet”.
Ka mundësi që ndonjëri prej jush të mendon se këta dijetarë çdoherë kanë diskutuar vetëm se për thëniet shkencore dhe për thëniet e dijetarëve dhe divergjencave mes tyre dhe asnjëherë në mexhliset e tyre nuk kanë ditur të flasin për tema prej të cilave fërgëllojnë zemrat dhe në to përmendet Xheneti dhe Xhehenemi. Çdo njëri prej nesh duhet ta dijë se në ligjëratat e tyre ka pasur edhe këshilla të ndryshme dhe ceket se imam Maliku e kishte këshilluar një vëlla të tij në fe duke i thënë: “Përkujtoja vetes dhimbjet e vdekjes dhe mundimet e saj, sprovën në varr, qëndrimin para Allahut dhe llogarinë, e pastaj pasi që të llogaritësh vendqëndrimin tënd të përhershëm në Xhenet apo Xhehenem. Përgatitu për këto përjetime të rënda duke punuar në këtë dynja. Atë ditë do t’i shohësh ata me të cilët Allahu ishte i zemëruar se si do të jetë dënimi i tyre i dhembshëm, do t’i dëgjosh zërat e tyre duke klithur në Xhehenem, fytyrat e tyre do të jenë të zymta e të vrenjtura, as nuk do të shohin e as nuk do të flasin, do ta mallkojnë veten dhe do ta kërkojnë vdekjen, kurse musibeti më i madh për ta do të jetë kur Allahu do tua kthen atyre fytyrën e Tij dhe me këtë do të mbyllet çdo shpresë se Ai do t’i përgjigjet kërkesave të tyre dhe për këtë Allahu thotë: “Ai do t’u thotë: “Rrini aty të përbuzur dhe mos Më flisni asgjë!” (El-Mu’minun: 108)
Imam Maliku ishte i sëmurë njëzet e dy ditë dhe vdiq në moshën tetëdhjetë e shtatë vjeçare. Disa thonë se i kishte mbushur të nëntëdhjetat. Ibën Nafi, Allahu e mëshiroftë, thotë se imam Maliku vdiq në moshën tetëdhjetë e shtatë vjeçare dhe ishte myfti i Medines gjashtëdhjetë vite me radhë.
Allahu e mëshiroftë imam Malikun i cili thoshte: “Kam takuar në Medine njerëz që nuk kishin të meta, por kur filluan të merren me të metat e tjerëve, atëherë vet u bënë me të meta. Po ashtu kam takuar në këtë qytet njerëz që kishin shumë të meta, por kur heshtën për të metat e të tjerëve, Allahu ia mbuloi të metat e tyre”.
E lus Allahun të na bëj dobi mua dhe ju me udhëzimin e Kur’anit dhe Sunetit të Dërguarit të Tij, alejhi salatu ue selam. Kjo ishte ajo çka dëshiroja ta them. Kërkoj falje tek Allahu për mua dhe ju dhe për të gjithë muslimanët prej çdo mëkati. Kërkoni falje prej Tij se me të vërtetë Ai është Gjithëfalësi dhe Mëshirëploti.
Shejh Dr. Abdulbarij Thubejti
Nga arabishtja: Irfan JAHIU